معمولاً ما فكر می كنيم ادرار، مادّه ای پر از میکروب است و به همين دليل شستن بدن را پس از خروج آن، لازم می دانيم. امّا باید دانست ادرار فرد سالم هیچ نوع میکروبی در خود ندارد و میکروب های بيماری زا از طریق پوستِ ناحیه ی تناسلی وارد مجرای ادراری شده، پس از رشد و تکثیر، مجرا و مثانه ی فرد را عفونی و بيمار می کنند. از آنجا كه عفونت ادراری یکی از بیمار یهای شایع در کودکان است، والدین باید اطلاعات كافی در شناخت علايم و روش صحيح درمان داشته باشند. در بسیاری از موارد بهخصوص در اطفال زير يك سال، علايم نامشخص است و والدين حتّی نمی دانند فرزندشان به این بيماری مبتلاست. عفونت ادراری بسيار مهم است زيرا اگر به موقع تشخيص داده نشده و درمان نشود، می تواند مشکلات کلیوی جدّی ايجاد كند.
سيستم توليد ادرار از کلیه‌ها، میزنای، مثانه و مجرای ادراری تشکیل شده است. پس از توليد، ادرار از کلیه ها حرکت کرده و از طریق میزنای به مثانه می ریزد. بعد از پر شدن مثانه و هنگام تخليه ادرار، ماهیچه ای به نام اسفنکتر از انقباض خارج شده و در حالت استراحت قرار می گیرد. پس از آن، ادرار از دستگاه تناسلی خارج می شود. تمام اين مسير استریل و فاقد باکتری می باشد و ورود هرگونه آلودگی،علائمی در بدن كودک به وجود می‌آورد که بعد از گذشت زمان و با تكثير و رشد عامل بیماری زا، به تدریج دفع ادرار دچار اختلال شده و بیماری در بدن كودك مستقر می شود.
نشانه‌های عفونت ادراری در كودك چيست؟
عمدتاً علایم عفونت ادراری در کودکان و نوزادان مانند بزرگسالان شامل تكرر، درد و سوزش نمی باشند. اين علايم گاهی ظاهراً نامرتبط بوده و والدين را گيج می كند. از مهمترين نشانه ها می توان از تبی بدون علّت، بوی غيرعادی ادرار، استفراغ و بی اشتهایی، پریشانی و بی قراری کودک نام برد.
كودكان بزرگتر اغلب علايم را بازگو مي كنند كه شامل درد یا سوزش هنگام دفع ادرار، نیاز مکرر به دستشویی رفتن، بی اختیاری ادرار، تغيير رنگ ادرار به قرمز، صورتی، کدر، درد پشت، پهلو یا زیر شکم می باشد.
چه زمانی می‌گوییم فرد به عفونت ادراری مبتلا شده است؟
عفونت ادراری بر اثر ورود باکتری هاي روده به محیط مثانه رخ می‌دهد. این باکتری‌ها با ورود به مجرای ادراری و مثانه، به جداره ی آن حمله می‌کنند و ابتدا باعث قرمزی، التهاب و واکنش در دستگاه ادراری تحتانی می‌شوند. اولین واکنش التهابی، تکرر ادرار و سوزش است.
در صورت عدم تشخيص و درمان درد زیر شکم یا پهلوها، دفع قطره‌قطره ادرار، احساس پر بودن مثانه، بوی بد ادرار، خون در ادرار یا تیره شدن رنگ ادرار نیز از ديگر نشانه ها خواهد بود.
پس چه بايد كرد؟
نكته ی مهم، اقدام به موقع برای درمان كودک است، در اينصورت خیلی زود كودک رو به بهبودی خواهد رفت، امّا در مواردی که درمان های خانگی يا خودسرانه برای كودک تب آلود و بیقرار انجام گيرد و تشخیص و درمان آن به تعويق بي افتد، احتمال آسیب های جدّي و درازمدّت به سیستم كليه و مثانه وجود دارد. اختلال عملکرد كليه منجر به نارسایی آن خواهد شد. در اين ميان، نوزادان و كودكان زير سه سال بیشتر در معرض خطر نارسایی کلیوی هستند. علاوه بر صدمات جدّی به كليه ها، عفونت ادراری میتواند عفونت خونی شديد ايجاد كرده و منجر به عفونت های حاد در سراسر بدن گردد كه در پزشكی به آن «سِپسیس»گفته می شود.
اقدامات لازم در مواجهه با كودک مبتلا شامل مراجعه به متخصص اطفال و ارايه شرح حال كودک می باشد. پزشک معالج پس از معاينه، ممکن است آزمایش ادرار تجویز کند. سپس با توجه به نتیجه آزمایش، داروهای مورد نظر برای کودک تجويز می گردد. اگر درمان به موقع صورت گيرد در بيشتر مواقع نيازی به بستری شدن كودک در بيمارستان نخواهد بود و گاهی لازم است نوزادان مبتلا در بيمارستان داروی وریدی دریافت کنند.
بعد از اینکه علائم کودک بهتر شد، متخصص معالج در صورت نياز، قسمت های بالاتر سیستم دفع ادرار شامل مثانه و کلیه ها را هم معاینه می کند، زیرا گاهی ممکن است ادرار به جای پایین آمدن از مثانه به کلیه ها برگردد و در اصطلاح كودک، مبتلا به برگشت ادرار باشد. چنین مشکلاتی احتمال بروز عفونت ادراری را در کلیه ها و مثانه ی کودک افزایش می دهند و بايستی به طور كامل و دقيق درمان شود.
از آنجا كه سهل انگاری در درمان این بیماری ممکن است سبب از دست رفتن بخشی از کلیه شود بنابراین پزشک متخصص اطفال علاوه بر درمان کوتاه مدّت بيمار با درخواست سونوگرافی و در صورت لزوم عکس رنگی وضعیت کودک را بیشتر بررسی كرده تا بتواند از مستعد شدن کودک به این عفونت و تکرار آن كه منجر به نارسایی کلیوی در طی زندگی كودک می شود، پيشگيری كند. معمولاً لازم است تا ۲سال بعد از شروع عفونت، كودك، تحت نظر پزشک متخصص اطفال باشد و ابتدا ماهانه و پس از آن، هر ۳ ماه آزمایش ادرار بدهد تا عدم عفونت در اين دوره ها تأييد گردد.
راه های پيشگيری از عفونت ادراری در كودكان چيست؟
تغذيه ی مناسب، يك راه پيشگيری آسان و در دسترس است. اثبات شده شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می شوند به دليل انتقال آنتی بادی های مادری کمتر دچار عفونت ادراری می شوند. ختنه نوزادان پسر، سبب برداشت پوست اضافی آلت تناسلی می شود. اين محل، مكانی مناسب برای تجمع باكتری های بيماری زاست و حذف آن می تواند به سلامت دستگاه ادراری نوزاد كمک كند. از طرف ديگر، شستشوی صحيح نوزادان و خردسالان دختر احتمال ابتلا به عفونت ادراری را کم می کند. مجرايی که ادرار را از مثانه به خارج بدن هدایت می کند در دختران بسيار كوتاه تر از پسران می باشد و به دليل همين كوتاهی، میکروب ها می توانند به آسانی به قسمت های داخلی تر مجرا و مثانه رسيده و عفونت را ایجاد کنند. نزدیک بودن مجرای خروجی ادرار به محل خروج مدفوع در دختران، دليل ديگری برای تكرار عفونت در نوزادان دختر میباشد. بنابراين بايستی اندام تناسلی دختران را در هر بار شستشو از جلو به عقب شست تا هيچگونه آلودگی ميكروبی از مدفوع كودک به ناحيهی تناسلی و مجرای ادرار منتقل نشود و نبايد به بهانه ی بهتر تميز كردن و پيشگيری از صابون ها و مواد شوینده ی قوی جهت شستشو استفاده كرد زيرا باعث تحريک و آسيب پذيری بيشتر اين ناحيه می گردد.
شستشوی كودک در محل استفاده بزرگسالان روش نادرستی برای حمام دادن آن هاست. بنابراين خودداری از استحمام کودکان در وان خانواده، روش ديگری برای جلوگيری از ابتلاست. عفونت ادراری در كودكانی كه به يبوست مبتلا هستند به دليل فشار روده ها به مثانه بيشتر می شود. افزايش وزن غيرمتعارف و پوشش تنگ در ناحيه ی تناسلی نيز يكی از دلايل افزايش استعداد ابتلا به اين بيماری است. ادرار کردن به طور منظم می تواند به طور مؤثری مجرای ادراری را استریل نگه دارد ولی نگهداری ادرار در مثانه يكی از عادت های متداول در بين خردسالان است لذا بايستی كودكان را به دفع ادرار تشويق و يادآوری كرد.
در انتها بايد دانست كه گرچه عفونت ادراری بيماری مهمی است و بايد جدّی گرفته شود ولی یادمان باشد، عفونت ادراری مانند هر بيماری ديگری در کودکان شایع است و دور از انتظار نیست و با توجه به علايم، اقدام درست و درمان زودهنگام؛ جای هيچ نگرانی باقی نخواهد ماند.
